Tôi thấy có nhiều đ àn ông khi đi đâu với người vợ mới cưới mà gặp người bạn tình cũ họ hơi buồn: nét buồn nói lên sự hiền, sự hối tiếc. Trong cuốn Psychologie des Foules, Gustave Le Bon nói con người lúc ở một mình cẩn thận tư tưởng, lời nói, hành vi, sống độc lập, nhưng khi hợp quần lại bị ảnh hưởng bởi tính chất quần chúng: tư tưởng, ăn nói hành động thay đổi kỳ lạ. Họ không mấy khi cứng rắn, cương quyết được trước giọt lệ của đ àn bà.
Tôi không hiểu kỳ cục là tội lỗi đâu, mà hiểu là dị thường kiểu con nít. Cũng không phải họ thấy lẻ loi như một thiếu phụ vừa đưa chồng đến chốn yên nghĩ nghìn thu trở về cô phòng vắng lạnh. Cách chung thì bạn trai không lanh bằng bạn gái.
Cha thì lạc hậu, nghiêm khắc, mẹ thì lỗi thời, ưa đay nghiến. Hai lối xử thế khác nhau chỉ tại hai cách yêu khác nhau. Đến khi đụng trách nhiệm họ tỏ ra không kém hèn hạ.
Chúng tôi ước ao bạn thi hành đức thận trọng trong việc lựa chọn bạn trăm năm đó. Cái tinh thần chó má, trâng tráo, lường gạt, lì lợm của con người Một tay chôn biết mấy cành phù dung cũng là tinh thần căn bản của một số bạn trai chơi bời ngày nay. Lúc nam nữ còn ấu trĩ các điều kiện nầy như ngũ tiềm tàng.
Chúng ta nói cái bản chất thuần túy của nó. Trong cuộc sống xã hội, họ thấy người đua chen nhau tranh giành chức vị. Luồng gió độc hại của bịnh dịch duy vật đã len lỏi thổi trong hết mọi nước từ tư bản thực dân đến tư bản phong kiến, từ độc tài phát xít đến cộng sản vô thần.
Nam thanh khi ấy đã làm chồng, làm cha, bắt đầu chán chê người yêu, nghe gánh gia đình nặng trĩu. Thật là minh triết và nên là câu nhựt tụng cho tuổi trẻ. Trong các môn nầy họ thấy hình ảnh con người lực sĩ, trẻ đẹp, lý tưởng của họ.
Những bề trái của thế tục giúp họ tìm một thứ lạc thú trong tâm hồn và trong khi diệt dục, hành đức họ mong sự chiếm hữu Thượng đế là toàn phúc bên kia bờ cõi cái chết. Vài bữa chải rẽ một mé. Lòng người thời đại lạnh như mồ mả và hoang mang, sợ sệt vừa cho số phận mình vừa cho vận mệnh tha nhân.
Nguyên nhân khiến bạn trai giống bạn gái ở chỗ hay mâu thuẩn là tinh thần non nớt. Không có ý sống đời như một Rosseau với Confession, một Gide với Cahier d'André Walter, bạn trai thường chỉ coi văn thơ là phương thế để thổ lộ tâm sự. Kẻ có bổn phận rèn người, lo giáo luyện các bạn trai ấy.
Cũng thế, bạn hãy dò lòng bạn trước khi giao phú mình cho họ. Cứ chung mà nói bạn trai lúc dậy thì, hay có bạn trai khác làm tri âm có tướng diện cô gái nhà lành. Nhưng căn cứ vào phong trào trụy lạc của xã hội hiện đại nhất là ở những nước duy vật, người ta bi quan lắm về lòng băng tuyết của giới đầu xanh.
Mấy tiếng ấy, thưa bạn, có thể đặt vào đại đa số đầu lưỡi đ àn ông trước thái độ mai sầu liễu ủ ăn năn khóc lóc của đàn bà. Trước khi dứt mục nầy tôi xin kể cho bạn trong những hậu quả đáng khiếp của kẻ giỡn ái tình. Họ là nam nhưng lấy làm khoái có hình dáng, tâmtính đàn bà.